Özel Gereksinimli Çocuk ve Aile
- 27/01/2022
Ailelerin en önemli görevi sahip olduÄŸu çocuÄŸu en iyi ÅŸekilde eÄŸitmektir. EÄŸitim hayata gözlerin açıldığı anda ailede baÅŸlar. Özel gereksinimli çocuklar da sevgiye, ÅŸefkate, temel gereksinimlerinin asgari düzeyde karşılanmasına ve eÄŸitilmeye ihtiyaç duyarlar. Tek ayrım noktası gerekli araç gereç ve yöntemlerin farklı olmasıdır. Burada önemli olan ailelerin çocuklarını eÄŸitirken onların gereksinimleri ve engelleri hakkında bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Aileler okulda verilen eÄŸitime yardımcı olurlar ve bu süreçte istenen amaçlara ulaÅŸabilmek onların sabrıyla mümkün gözükmektedir. Bu nedenle özel gereksinime sahip çocukların ailelerini bilinçlendirmek ve onları aktif olarak çocuklarının eÄŸitimine katmak ÅŸarttır.
Özgür’e (2001) göre uzun yıllar özel eÄŸitime gereksinim duyan çocuÄŸun eÄŸitiminde ve geliÅŸiminde doÄŸal eÄŸitimci rolünü üstlenen aileler göz ardı edilmiÅŸ, eÄŸitimde uygulayıcı olmaktan çok, bilgi alıcı olarak rol oynamışlardır. Özel eÄŸitimin tarihçesine baktığımızda bu alandaki çalışmaların ve verilen hizmetlerin uzun yıllar yalnızca özürlü bireylere yönelik olduÄŸu, bu hizmetlerin bir sistem olarak tüm aileyi kapsamadığı görülmektedir. Engelli çocuÄŸa sahip aileler diÄŸer ailelerden daha çok ilgiye, desteÄŸe, sevilmeye, kabul görmeye ve eÄŸitime gereksinim duyarlar.
Özel gereksinimli çocuÄŸun farkında olunması ailede baÅŸlar, çocukla iç içe olan ve onun davranışlarını sürekli gözleyen ailedir. Çocuk önce ailesiyle sonra onların dışındaki çevre ile etkileÅŸime girer. Ancak çocuÄŸun en problemli davranışlarının gerçekleÅŸtiÄŸi yer de ailedir.
Özsoy’a(1990) göre sorun çözüldüÄŸünde ilk sevinecek, kaybettiÄŸi huzuru bulup mutluluÄŸa eriÅŸecek olan ailedir. Yine sorunun çözüldüÄŸünde çözüme katkısı olanlara ya da katkısı bulunduÄŸu sanılanlara minnet, ÅŸükran borcuna gömülecek olan ve ayrıca sunulan hizmetlerde en az dikkate alınan ve en çok yalnız bırakılanda ailedir. Bu süreçte ailelerin yorulma ve yıpranmalarına çok fazla izin verilmeden ailelere ulaÅŸmak ve ailelere rehberlik ve danışmanlık hizmetlerini götürmenin yararlı olacağı bir gerçektir.
Aile, özel gereksinimli çocuÄŸunun ihtiyaçları ve alması gereken eÄŸitim hakkında bilgisiz olduÄŸu takdirde sorunun çözülemeyeceÄŸini unutmamak gerekir.
Ailelerle iletiÅŸimi sıkı tutmak, okulda alınan önlemleri evde devam ettirmek için iÅŸbirliÄŸi yapmak gerekir. Bu iÅŸbirliÄŸinin gerçekleÅŸmediÄŸi durumlarda okulda verilen evde bozulabilir. Dolayısıyla anne baba eÄŸitimi bu sürecin ayrılmaz bir parçasıdır.
Ailelerin sürekli merak ve endiÅŸe içinde olduÄŸu iki önemli konu vardır. Birincisi ‘ÅŸimdi ne olacak, ne yapacağım? ve ‘benden sonra çocuÄŸumun durumu ne olacak? gibi kaygılar ikincisi de bu kaygılarına ilaveten sorunla baÅŸ etme çabalarıdır. Sorunun çözümü için kime, nasıl ve ne zaman baÅŸvuracağını bilmemektedir. Ä°ÅŸte bu konuda aile eÄŸitimi önem kazanmaktadır. Ä°stenilen davranışların kazandırılması için en etkili çevre aile çevresidir. Aile çevresini çocuÄŸun saÄŸlıklı geliÅŸimi için uygun bir hale getirmek aile fertlerinin yeterli düzeyde eÄŸitim alması ile mümkün olabilir. (ÇaÄŸlar, 2000)
Aileler çocuklarının gereksinimleri ve eÄŸitim ihtiyaçları hakkında bilgilendikçe sürece katkısı artar ve kendisini psikolojik olarak rahatlamış hissederler.
Ailede özel ihtiyaçları olan bir çocuÄŸun doÄŸumuyla birlikte anne baba ve diÄŸer çocukların hayatı temelli deÄŸiÅŸmiÅŸ olur. Artık onları eskisinden farklı öncelikleri olan bir hayat beklemektedir. Bilinmesi gereken ilk husus engeli olan çocuÄŸun olduÄŸu ÅŸekilde kabullenilmesi gerektiÄŸidir. Yapabildikleriyle ve yapamadıklarıyla kabul edilmelidir.
Anne babaların unutmaması gereken ÅŸey ÅŸudur: çocuÄŸunuzu kanatlarınızın altına almak, her isteÄŸini anında yerine getirmek için hazır olmak, hayatın acımasızlıklarından korumak için onu yalıtmak, hayatınızı ona adamak iyilik deÄŸildir. Onu yapabileceÄŸi her ÅŸey için cesaretlendirmek, onun için ortamlar yaratmak, kapasitesi oranında beklenti sahibi olmak, yapamayacağı ÅŸeyler için zorlamamak daha iÅŸlevsel ve doÄŸru olan davranış biçimleridir.
Özel gereksinimli bir çocuÄŸa sahip olmak aile üzerinde suçluluk, kızgınlık, isyan ve yetersizlik gibi duygulara sebebiyet verebilir.
Ailelerin karşı karşıya kaldıkları ilk tepkisel durum ‘’ÅŸok’’tur. Ardından inkâr, aşırı üzüntü, depresyon, karşıt duygular yaÅŸama, suçluluk, kızgınlık, utanma, sıkılma, uzlaÅŸma, uyum ve kabul aÅŸamaları gelmektedir.
ÇocuÄŸun durumu öÄŸrenildikten ve yukarıdaki psikolojik tepkiler yaÅŸandıktan sonra ebeveynlerde bazı genel tutumlar gözlenmektedir.
(Özsoy,1988)’a göre bu tutumlar yedi grupta toplanmaktadır.
Fazla koruyucu tutum:
Özel EÄŸitime Muhtaç Çocuklar arasında en çok görülen tutum olarak bilinir. Çocuk için ailede kendilerince uygun görülen her türlü güvenlik saÄŸlanmaya çalışılır. Aile dışında tehlike, alay edilme, ayıplama vardır, özürlü çocuk bu dünya içinde tutulmaya çalışılır. Hatta bazı vakalarda aile içinde, daha küçük bir çevrede yaÅŸamaya itilir. Misafirin yanına bile çıkarılmaz. ÇocuÄŸun her ihtiyacı aile içinde karşılanmaya çalışılır. Çocuk aileye bağımlı hale getirilir. Bu tutumda aile özürlü çocuÄŸunu saklayıp, dışa karşı normal aile yaÅŸantısı sürdürüyor görüntüsü vermeye çalışılır.
Ayrıcalıklı tutum:
Çocuk özürlü olduÄŸu için bazı özel haklar tanınır. Dokunulmazlık kazandırılır. Ailedeki normal bireylerin uymak zorunda olduÄŸu kurallara uymayabilir. O hep farklı muamele görür.
Her ÅŸey özürlü için tutumu:
Bazı ailelerde özürlü çocuÄŸun dışında herkes ihmal edilir. Herkes kendini özürlü çocuÄŸa adamıştır. Ailenin tüm olanakları, engelli çocuk için seferber edilir. Herkes maddi, manevi her türlü fedakarlıkta bulunur. Aile normal yaÅŸantısını kaybetmiÅŸtir.
Özürlü çocuÄŸu reddeden tutum:
Az da olsa görülebilen bir tutumdur, özürlü bir dert olarak görülür. Her ÅŸey için ayak bağıdır. Bu çocuktan kurtulmak gerekir. Kapatılır, ihmal edilir, temel gereksinimleri doyurulmaz, karşılanmaz.
Özrü reddeden tutum:
Bazı aileler özrü kabul etmez. Çocuklarına toz kondurmazlar. Onlara göre çocuklar özürlü deÄŸildir. Buna kendilerini ve çevrelerini inandırmaya çalışırlar. Özürlü çocuk bunun kanıtı olacağından, fazlaca zorlanır.
Özürden yararlanma durumu:
Özürlü kiÅŸi halini, zedelenmeyi her zaman her yerde olabildiÄŸince sergileyerek çevrenin dikkatini çekmeye çalışılır. Dikkat çekmenin arkası acındırmaya gider. ‘’Allah kimseyi elden ayaktan düÅŸürmesin, gözden etmesin.’’ Türü acındırmalarla çevreden yardım toplama yoluna gidilir.
Normal tutum:
Özürlü çocuÄŸu olduÄŸu gibi kabul etmektir. ÇocuÄŸun zedelenme durumu ve yetersizliÄŸi olduÄŸu gibi kabul edilir. Onun özelliklerine, gereksinimlerine uygun geliÅŸim ortamı hazırlamaya ve sürdürmeye çalışılır.
Aile sürekli sorunlarla karşı karşıya olmasına karşın, çözüm yolları sınırlıdır. Bir anlamda özürlü çocuÄŸun sorunları aynı zamanda ailenin de sorunudur. Bu durum tüm aileyi hem iÅŸlevsel hem duygusal yönden etkiler. Engelli çocuÄŸu olan aile, evlilik bütünlüÄŸünü korumak, ekonomik durum, çocuklarının eÄŸitimi, dini inançları ve çocuÄŸun cinsiyeti ile ilgili sorunlarla karşı karşıyadır. (Özgür,1993)
Ailenin özel gereksinimli çocuÄŸuna karşı görevleri normal çocuklara göre farklılık gösterebilir. Ailenin bu görevi çocuÄŸunun durumunun anlaşılmasından ve topluma kazandırılmasına kadar sürer. Bu zaman zarfında aile olumsuz bir ruh haline girebilir ve olumuz tutum sahibi olabilir.
Ailenin olumsuz tutumlarını deÄŸiÅŸtirmede eÄŸitim kurumları ve öÄŸretmenlere düÅŸen görev üç kümede toplanabilir. Bunlar:
- Aileleri özürlü çocuÄŸun durumu ve neler yapabileceÄŸi konularında gerçekçi bilgilerle donatmak.
- Özel öÄŸretim yöntemlerinde iÅŸ birliÄŸi yapabilir hale getirmek.
- Rehberlik hizmetlerini yerine getirebilmektir (Özsoy, 1998)
Åžirinler Özel EÄŸitim ve Rehabilitasyon Merkezinde kurumdaki öÄŸretmenlerimiz velilerimizi sürece baÅŸlamadan önce bilgilendirir ve endiÅŸeli aileyi rahatlatırlar. Dönem içerisinde ders esnasında çekilen videolarla aileye yol gösterir onlara rehberlik ederler. Velilerimiz de çocuklarının geliÅŸimini yakından takip etmiÅŸ olurlar. Edindikleri bilgileri ev ortamında düzenler ve verilen eÄŸitimin etkililiÄŸini ve devamlılığını saÄŸlamada ellerinden geleni yaparlar.
Ailenin bilinçli olması için, çocuÄŸun ailesinin ve yakın çevresinin gerekli bilgilerle donatılması gerekir. En önemli ÅŸey ailenin bu süreçte en önemli ve en etkili parçası olduÄŸunun farkına varmasıdır.
Aile bilinçlendirilmezse uzmanlarla iÅŸ birliÄŸini reddedebilir.
Özel gereksinimli çocuk ve ailelerinin eÄŸitimi bir ekip iÅŸidir. DeÄŸiÅŸik alanlardaki uzmanların ortak katılımının söz konusu olduÄŸu profesyonel bir yardımı gerektirir. Ayrıca bu yardım sadece özel çocuk ve ailesinin bilgilendirilmesiyle sınırlı kalmayıp tüm toplumu kapsayan bir alanı da içine almalıdır.
Son olarak (Zan, Özgür)’e göre özel gereksinimli çocuÄŸu olan anne babanın eÄŸitilmesinin saÄŸladığı yararları ÅŸöyle özetleyerek bitirebiliriz.
- Anne-babalar çocuklarının geliÅŸimini, güçlü ve zayıf oldukları yönleri öÄŸrenir.
- Çocuklarının eÄŸitimlerine karar vermeyi, eÄŸitimlerini üstlenmeyi, hak ve sorumluluklarını paylaÅŸmayı öÄŸrenir.
- Çocuklarının eÄŸitim programı hakkında bilgilendirilerek kendilerine düÅŸen görevi yerine getirmeleri saÄŸlanır.
- Okul programını evde uygulamanın etkili yollarını aramalarına olanak sağlar.
- Çocukların eÄŸitimleri için ÅŸimdiki ve gelecekteki en önemli kaynaklarının farkına varırlar.
- Çocuklarına yardım etmekten dolayı kendilerini psikolojik olarak rahatlamış hissederler.
Bunun yanında ailenin eÄŸitimine katılımının çocuÄŸa saÄŸladığı yararlar da ÅŸöyle sıralanabilir.
- Özürlü çocuk için iki önemli çevre olan ev ve okul arasında iÅŸbirliÄŸinin gerçekleÅŸmesi ile eÄŸitimde beklenen tutarlılık oluÅŸur.
- Çocukların öÄŸrenme ve geliÅŸme fırsatları artar.4
- Daha hızlı bir geliÅŸme süreci içinde olmaları saÄŸlanır.
KAYNAKÇA:
- ÇaÄŸlar, D. (2000) Aile EÄŸitimi. Özel EÄŸitimde Aile EÄŸitimi Sempozyumu. Ankara: 13-14 Nisan 2000.
- Özgür, Ä°. (2001). Özel EÄŸitimde KaynaÅŸtırma Yönteminin Boyutları ve SaÄŸladığı Yararlar. ÇÜ EÄŸitim Fakültesi Dergisi, 21.
- Özsoy, Y., Özyürek, M ve Eripek, S. (1998). Özel EÄŸitime Muhtaç Çocuklar Özel EÄŸitime GiriÅŸ. Ankara : Karatepe Yayınları.
- Özgür, Ä° (1993). EÄŸitilebilir Zihinsel Özürlü Çocukların Anne Baba EÄŸitiminin Ana, Baba EÄŸitiminin Ana, Baba ve Çocuk Üzerindeki Etkileri. Doktora Tezi, Adana.
- Özgür, Ä°. , Zan, B. Engelli Çocuk, Engelli Aile.
Ä°lk Yorum Yapan Sen Ol